nasz DOM

ZoRo · Miejscowosc: Warszawa

http://www.opoka.org.pl/b...re_post_00.html
POST

Spis tre�ci
Wst�p 5
Post jako powr�t do Boga 9
Oddzielenie od pogan czy bratni st�? 36
Post jako �wiczenie umys�u 47
Post jako oczyszczenie 63
Praktyczne zasady p�yn�ce z nauki Ko�cio�a na temat postu 78

Post to rzeczywisto��, kt�ra niewiele m�wi dzisiejszemu katolikowi, czy te�, patrz�c szerzej, wsp�czesnemu cz�owiekowi. Zmiany w ko�cielnej dyscyplinie wprowadzone w ostatnich wiekach, a zw�aszcza po II Soborze Watyka�skim, sprawi�y, �e dzisiaj postowi zagra�a nie tylko ograniczenie go do kilku dni w roku, ale r�wnie� niezrozumienie oraz niew�a�ciwe pojmowanie jego g��bszego, duchowego znaczenia. Dzisiaj w Ko�ciele katolickim post obowi�zkowy dotyczy tylko dwu dni w roku (�rody Popielcowej i Wielkiego Pi�tku), a i wtedy traktowany jest bardzo �agodnie i pob�a�liwie. Mocno podwa�ane jest samo przekonanie, jakoby powstrzymywanie si� od jedzenia czy ograniczanie spo�ywania pokarmu mia�o cokolwiek wsp�lnego z religi�. Tymczasem w licz�cej dwa tysi�ce lat tradycji chrze�cija�skiej post by� zawsze uwa�any za fundamentalny element drogi wiary i praktykowano go z wielk� gorliwo�ci� i surowo�ci�.

W istocie poj�cie postu znane jest wszystkim religiom �wiata. Antyczni Grecy po�cili w okresach misteri�w eleuzy�skich i tesmoforii, a tak�e z okazji uroczysto�ci liturgicznych w �wi�tyniach. Egipcjanie powstrzymywali si� od spo�ywania mi�sa i wina podczas misteri�w ku czci bogini Izydy. Tak�e Rzymianie znali rozmaite posty publiczne o charakterze religijnym. Nawet w religii zoroastria�skiej, kt�ra — rzecz wyj�tkowa w historii religii — uwa�a�a si� za zdecydowanie przeciwn� praktykowaniu postu i powstrzymywaniu si� od spo�ywania mi�sa, w rzeczywisto�ci przewidziano i zachowywano pewne posty. Podobnie w kulturach bardzo odleg�ych od naszej, jak konfucjanizm i religia aztecka, panowa�a powszechna praktyka zachowywania postu i niespo�ywania pewnych pokarm�w. Przetrwa�a ona do dzisiaj prawie we wszystkich religiach i kulturach, zar�wno w religiach wielkich, jak i w tak zwanych prymitywnych. Post znaj� ludy Afryki, Indianie z Ameryki, aborygeni z Australii; co wi�cej, cz�sto — tak jak to bywa w�r�d licznych lud�w afryka�skich — w�a�nie w warunkach kra�cowego ub�stwa materialnego i niedostatku pokarmu z tym wi�ksz� surowo�ci� praktykuje si� post.

W buddyzmie i w hinduizmie post stanowi jedn� z podstaw drogi ascezy; jeszcze dzisiaj buddyjscy mnisi, zgodnie z regu��, nic nie jedz� od po�udnia do �witu nast�pnego dnia. W islamie, jak wiadomo, ca�kowity post trwaj�cy miesi�c (Ramadan) obowi�zuje wszystkich muzu�man�w, kt�rzy maj� wtedy powstrzymywa� si� od jedzenia i picia od wschodu do zachodu s�o�ca, a ponadto islam przewiduje wiele innych nieobowi�zkowych dni postu w ci�gu roku. Koran, a za nim ca�a islamska religijno��, nadaj� tak� wag� postowi — jako czynnikowi duchowej i cielesnej ascezy, a tak�e pokuty i mi�o�ci do Boga — �e czyni� ze� jeden z Pi�ciu Filar�w okre�laj�cych sam� istot� islamu. I wreszcie w judaizmie posty publiczne i prywatne pozosta�y, zar�wno co do formy, jak i ducha, zasadniczo takie same jak w czasach Biblii i Jezusa.

A w chrze�cija�stwie? Co na ten temat m�wi� Jezus? Czy po�cili Aposto�owie i chrze�cijanie pierwszych wiek�w? Jakie miejsce i znaczenie nadawali postowi Ojcowie Ko�cio�a, kt�rzy w okresie od II do V w. uporz�dkowali i dok�adnie okre�lili — poprzez swoje pisma i wielkie sobory — nauk� chrze�cija�skiej wiary? Jakie znaczenie mia� post w dziejach chrze�cija�skiej duchowo�ci? I, og�lnie bior�c, jaka jest rola po�ywienia w chrze�cija�skiej wizji �ycia? Na te i na wiele innych pyta� postaramy si� odpowiedzie� w tej ksi��ce, kt�ra — z drugiej strony — przypominaj�c prawdziwy chrze�cija�ski sens postu, pragnie te� zaoferowa� wsp�czesnemu cz�owiekowi wierz�cemu, zgodnie z nauczaniem i duchem II Soboru Watyka�skiego, mo�liwo�� przyswojenia sobie tego wielkiego duchowego i ascetycznego skarbu, kt�rym jest biblijna i patrystyczna tradycja postu.

Pragn�li�my napisa� prac� prost� i popularnonaukow�, co nie przeszkodzi�o nam wzbogaci� j� o liczne biblijne i patrystyczne cytaty. Rozwa�aj�c ten temat, postaramy si�, tak jak powiedzia� �w. Jan Kasjan, „nie m�wi� od siebie, lecz jedynie to, co zosta�o nam przekazane przez �wi�tych Ojc�w”.

Czytelnik zauwa�y, �e bardzo cz�sto b�dziemy si� odnosi� do Ojc�w Ko�cio�a, cz�ciej ani�eli do tekst�w i dokument�w wsp�czesnych. Taki jest nasz �wiadomy wyb�r. �w. Augustyn, �w. Bazyli i inni wielcy dawni Ojcowie to ci, kt�rzy zbudowali podwaliny chrze�cija�skiej nauki i religijno�ci. To, co oni napisali, pozosta�o, r�wnie� w dziedzinie postu, fundamentem dla rozwijaj�cej si� duchowo�ci i �ycia Ko�cio�a. Zatem, je�li tylko z rzadka przytaczamy autor�w �redniowiecznych czy wsp�czesnych, to czynimy tak dlatego, �e wolimy si�ga� bezpo�rednio do �r�d�a.

(...)

Post wyra�a wi�c skruch� i nawr�cenie: lecz nie tylko post. Cz�sto, i to nie tylko w Starym Testamencie, towarzysz� mu inne postaci umartwienia: p�acz, nak�adanie na cia�o wora, posypywanie g�owy popio�em, upadanie na twarz. Kiedy Izrael pragnie odwr�ci� gniew i kar� Bo��, ucieka si� do podobnych form skruchy, �eby pogodzi� si� z Bogiem. Liczne s� tego przyk�ady: Ps 35,13; Jr 14,12; Tb 3,10-11 (Wulg.); Est 4,3; 2 Mch 13,12 itd. Przytoczmy w tym miejscu fragment z Ksi�gi Judyty (4,9-13): „I b�agali wszyscy m�owie izraelscy Boga z wielk� wytrwa�o�ci�, i korzyli si� z wielk� �arliwo�ci�. Oni sami, ich �ony i dzieci, jako te� byd�o, i ka�dy przybysz, najemnik i niewolnik kupiony na�o�yli wory na biodra. I wszyscy m�czy�ni izraelscy, kobiety i dzieci, mieszkaj�cy w Jerozolimie, upadli na twarz przed �wi�tyni�, posypali g�owy swoje popio�em i odziani w wory wyci�gali r�ce przed Panem. Tak�e o�tarz opasali worem i wsp�lnie gor�co wo�ali do Boga Izraela, aby nie wydawa� ich dzieci na porwanie, ich �on na �up, miast ich dziedzictwa na zniszczenie, �wi�tyni na zbezczeszczenie i zniewag�, i szyderstwo dla pogan. A Pan wys�ucha� ich wo�ania i wejrza� na ich udr�k�. Lud po�ci� przez wiele dni w ca�ej Judei i w Jerozolimie przed �wi�tyni� Pana Wszechmog�cego”.

W tym fragmencie zosta�a doskonale zilustrowana biblijna koncepcja oraz praktyka postu.

Przy okazji odnotujmy kolejny wa�ny aspekt postu wed�ug Biblii. Ten aspekt, podobnie jak inne, w naturalny spos�b przejdzie do chrze�cija�stwa: jest to publiczny i wsp�lnotowy charakter postu. „Na Syjonie dmijcie w r�g, zarz�d�cie �wi�ty post, og�o�cie uroczyste zgromadzenie!” (J l 2,15). Istotnie, wsp�lnota wiernych to nie zbiorowisko jednostek, ale „mistyczne cia�o”. Dlatego �wi�ta hebrajskie i chrze�cija�skie s� z natury wsp�lnotowe. Ca�y lud �wi�ci Pana, raduj�c si�, ca�y lud korzy si� przed Nim, umartwiaj�c si� i poszcz�c. Co wi�cej, Biblia cz�sto podkre�la, �e w dniach pokuty po�ci� powinni wszyscy, „ludzie i zwierz�ta” (por. Jon 3,7).

(...)

Jak wi�c wida�, w poszczeniu najwa�niejsze jest nie tyle „spo�ywanie pokarmu, ile przekroczenie przykazania”. Celem bowiem nie jest schudni�cie czy zadanie sobie b�lu, lecz opanowanie w�asnej woli i nauczenie si� przestrzegania dyscypliny (na przyk�ad nie jada� pewnych pokarm�w albo jada� tylko w okre�lonych godzinach itp.) nawet w�wczas, gdy nami�tno�ci, czyli kaprysy woli, nawyki i podniety cia�a popychaj� nas do odmiennych zachowa�.

Jest to zreszt� jeden z powod�w, dla kt�rych Ko�ci� ustanowi� okre�lone dni, kiedy post obowi�zuje, oraz dok�adne przepisy, czego nale�y si� wystrzega�. Gdyby bowiem posty zosta�y pozostawione w�asnemu widzimisi� ka�dego, to �akomstwo, g��d, lenistwo i inne nami�tno�ci bez trudu doprowadzi�yby nas do zachowywania post�w w spos�b najwygodniejszy dla naszych w�asnych nami�tno�ci. Wymy�la�yby one rozmaite rodzaje pretekst�w, byleby uczyni� posty jak naj�agodniejszymi, a w ostatecznym rozrachunku — nieu�ytecznymi.

Celem chrze�cija�skiej ascezy jest os�abienie w�adzy, jak� maj� nad nami nami�tno�ci, przede wszystkim po��danie, �akomstwo, przywi�zanie do w�asnego ja. Ka�dy z nas pozostaje bowiem we w�adzy nieustannego „po��dania, kt�re — je�li mu si� podporz�dkujemy, �eby je nasyci� — ro�nie jeszcze bujniej i nabiera wigoru”. Bywa, �e „w samym sercu przyjemno�ci — jak powiedzia� poeta Lukrecjusz — wyrasta jaka� nieokre�lona gorycz, kt�ra warzy kwiaty rozkoszy” (De rerum natura, IV, 1133-1134). Umys� wytwarza zatem coraz wi�cej pragnie�, „po��da, lecz nic nie ukoi jego po��dania” (Prz 13,4); kiedy co� uzyska, przywi�zuje si� do tego i zaczyna rodzi� wstr�t wobec wszystkiego, co zagra�a jego posiadaniu. Cz�owiek, nieustannie miotany pomi�dzy nierozumnymi nami�tno�ciami, znajduje si� w stanie ci�g�ego pragnienia tego, czego nie ma. Lecz „za ka�dym razem, gdy w nieuporz�dkowany spos�b czego� pragnie, traci natychmiast wewn�trzny spok�j [...], a je�li kto� mu si� sprzeciwi, z�o�ci si� bez racji [...]. A zatem prawdziwy pok�j odnajdujemy tylko wtedy, kiedy opieramy si� nami�tno�ciom, a nie kiedy im ulegamy”. �eby to osi�gn��, „post jest lepszy ani�eli modlitwa”, poniewa� „t�umi po��dliwo�� i razem z modlitw� oczyszcza umys�”.

W tym miejscu musimy jednak dokona� rozr�nienia: „psychologiczny” efekt praktykowania postu jest w istocie dwojaki. Z jednej strony jest to, jak powiedzieli�my, �wiczenie „dyscyplinarne”, aby nauczy� si� panowania nad w�asn� wol� oraz opierania si� nami�tno�ciom �akomstwa i ob�arstwa. Tak wi�c, z tego punktu widzenia, praktykowanie postu polega na narzuceniu sobie na przyk�ad jedzenia tylko o okre�lonych godzinach albo niespo�ywania pewnych pokarm�w itp. To w�a�nie dotychczas rozwa�ali�my.

Istnieje jednak i inne oblicze postu: kiedy zachowywany jako ca�kowite powstrzymanie si� od jedzenia przez wiele godzin lub przez ca�y dzie� albo przez kilka dni sprawia, �e dotykamy podstawowej rzeczywisto�ci naszego �ycia — b�lu. Kto�, kto zachowywa� na serio ca�kowity, d�ugotrwa�y post (na przyk�ad trzydniowy lub tygodniowy), dobrze wie, �e ju� po pewnym czasie zaczynamy do�wiadcza� poczucia og�lnego os�abienia oraz b�lu �o��dka. Wraz z up�ywem czasu os�abienie powi�ksza si�, zaczynamy odczuwa� b�l g�owy, niekiedy senno��, �atwo m�czymy si�. Nierzadko takie os�abienie powoduje r�wnie� stany gniewu i napi�cia. Mamy te� szczeg�lnie dotkliwe wra�enie, �e brak nam si�, �eby wykona� codzienne czynno�ci, a wi�c �e „tracimy czas”.

(...)

Na pocz�tku XX w. papie� Pius X og�asza nowe przepisy Ko�cio�a, teoretycznie obowi�zuj�ce a� do II Soboru Watyka�skiego. Post obowi�zuje w ka�dy pi�tek i sobot� (poza dyspens�), kiedy to nie wolno spo�ywa� mi�sa („poza koniecznymi przypadkami”); w dni postu wolno zje��, opr�cz obiadu, r�wnie� �niadanie i kolacj�, „zgodnie z uznanym miejscowym zwyczajem”; w czasie postu zabronione jest jedzenie mi�sa „lecz nie jaj, nabia�u oraz pewnych przypraw, nawet na bazie t�uszcz�w zwierz�cych”; post obowi�zuje w �rod� Popielcow�, w pi�tki i w soboty wielkopostne (w pozosta�e dni Wielkiego Postu wolno je�� mi�so), w Suchedni, w wigilie Zes�ania Ducha �w., Wszystkich �wi�tych, Wniebowzi�cia NMP oraz Bo�ego Narodzenia. Jednak liczne wyj�tki i dyspensy znacznie �agodz� te przepisy.

Na koniec przyjrzyjmy si� normom obecnie obowi�zuj�cym w Ko�ciele katolickim.

II Sob�r Watyka�ski po�wi�ci� tematowi postu zaledwie kr�tk� wzmiank� dotycz�c� Wielkiego Pi�tku. Post w owym dniu nazywa „�wi�tym” i poleca „obchodzi� go wsz�dzie” (Sacrosanctum Concilium, nr 110). Katechizm Ko�cio�a Katolickiego te� nie podaje innych wskaz�wek (por. nr 1438). Istotna jest natomiast Nota Biskup�w z roku 1994 skierowana do Ko�cio�a w�oskiego. Nosi ona tytu�: Chrze�cija�ski sens postu i wstrzemi�liwo�ci. Dokument ten, odwo�uj�cy si� do konstytucji apostolskiej Paenitemini Paw�a VI (1966) oraz do kanon�w 1250-1253 nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego, przedstawia aktualne przepisy:

1) Obowi�zek postu nakazuje ograniczy� si� „do spo�ycia tylko jednego posi�ku dziennie, lecz nie zabrania lekkiego posi�ku rano i wieczorem nie przekraczaj�cego, co do ilo�ci oraz jako�ci owych posi�k�w, potwierdzonych lokalnych zwyczaj�w”.

2) Obowi�zek wstrzemi�liwo�ci zakazuje spo�ywania pokarm�w mi�snych, a tak�e potraw i napoj�w, kt�re, w ocenie zdrowego rozs�dku, uznaje si� za wyj�tkowo wyszukane i kosztowne.

3) Post i wstrzemi�liwo�� w powy�ej okre�lonym znaczeniu nale�y zachowywa� w �rod� Popielcow� (lub w pierwszy pi�tek Wielkiego Postu wedle obrz�dku ambrozja�skiego) oraz w Pi�tek M�ki i �mierci naszego Pana Jezusa Chrystusa. Zaleca si� je r�wnie� w Wielk� Sobot� a� do Wigilii Paschalnej.

4) Wstrzemi�liwo�� nale�y zachowa� we wszystkie zwyk�e pi�tki Wielkiego Postu, chyba �e zbiegaj� si� z dniem zaliczonym do dni �wi�tecznych (jak 19 lub 25 marca). We wszystkie inne pi�tki roku, chyba �e zbiegaj� si� z dniem zaliczonym do dni �wi�tecznych, nale�y zachowa� wstrzemi�liwo�� w opisanym znaczeniu albo trzeba spe�ni� jakie� inne dzie�o pokuty, modlitwy, mi�osierdzia.

5) Obowi�zkowi postu podlegaj� wszyscy doro�li do 60 roku �ycia; obowi�zkowi wstrzemi�liwo�ci za� ci, kt�rzy uko�czyli 14 rok �ycia.

6) Z obowi�zku zachowania postu oraz wstrzemi�liwo�ci mo�e zwolni� s�uszny pow�d, na przyk�ad stan zdrowia. Ponadto, „dla s�usznej i zgodnej z zaleceniami miejscowego biskupa przyczyny, proboszcz mo�e udzieli� dyspensy od obowi�zku poszczenia w dzie� (...) pokuty, albo zmieni� go na inne dzie�a pobo�ne” (nr 13).

Je�li chodzi o post eucharystyczny, to obecne prawo brzmi nast�puj�co: „Kto si� przygotowuje do przyj�cia Naj�wi�tszej Eucharystii, powinien powstrzyma� si� od wszelkiego jad�a i napoju — z wyj�tkiem wody i lekarstw — przez co najmniej godzin� przed Komuni� �w.”. Ten czas zostaje skr�cony do oko�o kwadransa w przypadku os�b chorych, starych, os�b zajmuj�cych si� opiek� nad chorymi lub starymi oraz w przypadku bliskich przyjmuj�cych Eucharysti�, kiedy pragn� i oni przyj�� Komuni� �w., a k�opotliwe by�oby dla nich zachowanie godzinnego postu.

Konferencja Episkopatu Polski, obja�niaj�c czwarte przykazanie ko�cielne, postanawia:

„Wszyscy wierni obowi�zani s� czyni� pokut�. Dla wyra�enia tej pokutnej formy pobo�no�ci chrze�cija�skiej Ko�ci� ustanowi� dni i okresy pokuty. W tym czasie chrze�cijanin powinien szczeg�lnie praktykowa� czyny pokutne s�u��ce nawr�ceniu serca, co jest istot� pokuty w Ko�ciele. Powstrzymywanie si� od zabaw pomaga w opanowaniu instynkt�w i sprzyja wolno�ci serca.

Czynami pokutnymi s�: modlitwa, ja�mu�na, uczynki pobo�no�ci i mi�o�ci, umartwienie przez wierniejsze pe�nienie obowi�zk�w, wstrzemi�liwo�� od pokarm�w mi�snych i post.

Czasem pokuty w Ko�ciele s� poszczeg�lne pi�tki ca�ego roku i czas wielkiego postu.

Wstrzemi�liwo�� obowi�zuje wszystkich, kt�rzy uko�czyli 14 rok �ycia, we wszystkie pi�tki i �rod� Popielcow� oraz zaleca si� j� w Wigili� Bo�ego Narodzenia.

Post obowi�zuje w �rod� Popielcow� i w Wielki Pi�tek wszystkich mi�dzy 18 a 60 rokiem �ycia.

Uzasadniona niemo�liwo�� zachowania wstrzemi�liwo�ci w pi�tek domaga si� od chrze�cijanina podj�cia innych form pokuty.

Powstrzymywanie si� od zabaw obowi�zuje we wszystkie pi�tki i w czasie Wielkiego Postu”.

Jak wida�, aktualne przepisy Ko�cio�a katolickiego dotycz�ce postu s� niezwykle �agodne i pozbawione ascetycznej surowo�ci Ko�cio�a dawnych wiek�w. W zasadzie chodzi o to, �e Ko�ci� wola� podkre�li� inne formy ascezy i „post�w”, uznawane za znacznie wa�niejsze i pilniejsze. Cytowana wcze�niej Nota Biskup�w wylicza „potrawy”, jakich wsp�czesny cz�owiek powinien stara� si� wystrzega�, przynajmniej w czasie Wielkiego Postu:

„— konsumpcja �ywno�ci bez rozs�dnych zasad, kt�rej towarzyszy niekiedy niewybaczalne trwonienie zasob�w;

— nadmierne spo�ycie napoj�w alkoholowych i papieros�w;

— nieustanna pogo� za rzeczami zbytecznymi, przy bezkrytycznej akceptacji ka�dej mody oraz ka�dej zach�ty reklamy handlowej;

— nienormalne wydatki towarzysz�ce cz�sto publicznym uroczysto�ciom, a nawet niekt�rym obchodom religijnym;

— gonitwa bez umiaru za takimi rodzajami rozrywki, kt�re nie s�u�� koniecznej regeneracji psychicznej i fizycznej, lecz stanowi� cel same dla siebie i prowadz� do oderwania si� od rzeczywisto�ci i odpowiedzialno�ci;

— gor�czkowa praca, kt�ra nie pozostawia przestrzeni na wyciszenie si�, refleksj� i modlitw�;

— nadmierne przywi�zanie do telewizji i innych �rodk�w komunikacji, kt�re mo�e prowadzi� do uzale�nienia, hamowa� osobist� refleksj� i przeszkadza� w dialogu rodzinnym” (nr 11)